L-Għonnella (informazzjoni)

L-għonnella żviluppat hawn Malta u saret tipikament ilbies Malti, għax bħala eżatt ma kienx hemm f’artijiet oħra. Hija magħrufa wkoll bħala faldetta, però l-Maltin qatt ma sejħulha hekk, bħalma bdiet tissejjaħ mill-Ingliżi fis-seklu għoxrin. Normalment l-għonnella kienet tkun magħmula mill-ħarir; dak li jgħidulu Franċiż kien jiswa aktar, u dak magħruf bħala ħarir Ottoman (mit-tajjar) kien aktar għall-fqajrin.  Kien hawn bosta nisa li jħitu, speċjalizzati fix-xogħol tal-għonnella, għax mhux kulħadd kien armat biex jaħdimha.

Biex l-għonnella żżomm l-ark, li jinżel minn fuq ir-ras għall-ġenb, il-ħajjati kienu jinkorporaw kartuna fix-xogħol.  L-itwal biċċa, imsejħa għatja, kienet xi erba’ piedi twila, wiesgħa min-naħa ta’ fuq ir-ras, u tidjieq għalxejn safejn jasal tarf il-ġenb. Fuq il-marġini tal-kartuna li jagħti għax-xifer ta’ barra tal-għonnella, kienu jwaħħlu fursetta jew strixxa dritta tal-kartun biex issaħħaħ l-għatja. Fejn kien jaħbat preċiż fuq il-qurriegħa tar-ras, kienu jwaħħlu biċċa kartuna qisha nofs qamar, biex taħkem aħjar fuq ir-ras. L-inforra tal-ħarir jinħietu fuq dan il-qafas, u fix-xifer kienu jwaħħlu l-hekk imsejħa balieni, “tal-għadma”, suwed, jimmullaw, biex iżommu x-xifer unit, b’kurvatura soda. Fit-tarf ta’ fuq ir-ras tal-għata, jagħmlu xi tliet qarsiet fil-kartuna, fejn isiru l-ġmiegħ tad-drapp.

L-għonnella Maltija kulħadd kien jilbisha, u kont tara mijiet minnhom fit-toroq. Taħt l-għonnella, ix-xebbiet kienu jilbsu xi kulur, imma l-kbar, l-aktar għall-knisja, kienu jilbsu skur jew iswed, dublett dejjem wiesa’ u twil. Kien hemm min hu lemini, bħal dejjem, għalhekk issib ta’ min kienet bil-kartuna fuq naħa jew l-oħra. Fejn taħbat il-kartuna kienu jgħidulu l-ark. Waħda kellha l-ark fuq ix-xellug biex tista’ terfa’ t-tarbija fuq il-lemin, u max-xellug kellha ħolqa mill-istess drapp biex iżżommha meta jkun ir-riħ.